Education and the work situation: analysis based on surveys of entrepreneurs and employees

Jagoda JEZIOR, Jarosław CHMIELEWSKI

Wykształcenie a sytuacja pracy: analiza na podstawie badań przedsiębiorców i pracowników

Słowa kluczowe: wykształcenie, sytuacja pracy, działalność gospodarcza, przedsiębiorcy, pracownicy.

Key words: education, work situation, economic activity, entrepreneurs, employees.

Streszczenie: Celem artykułu jest analiza roli wykształcenia w kształtowaniu sytuacji pracy. Przedmiotowa sytuacja pracy występuje tu w dwóch ujęciach: indywidualnej działalności gospodarczej i pracy najemnej. Jako materiał źródłowy posłużyły rezultaty badań surveyowych zrealizowanych w latach 2002–2012 na terenie województwa lubelskiego. Objęto nimi osoby prowadzące działalność gospodarczą w skali mikro- i małych firm, określane też mianem przedsiębiorców (pierwszy projekt – 739 respondentów; drugi – 652) oraz pracowników (359). W koncepcjach tych badań zastosowano zbliżone ujęcia teoretyczne i metodologiczne, dokonano także replikacji wskaźników. Stanowi to podstawę analizy porównawczej, w ramach której zestawiono wyniki badań wykonanych w różnych zbiorowościach. Uwzględnione zostały wybrane aspekty relacji zachodzących między wykształceniem i szeroko rozumianą sytuacją pracy jednostek. Szczególna uwaga została poświęcona takim zagadnieniom, jak: decyzje edukacyjne i zawodowe, oczekiwania wobec wykonywanej pracy, aktywność w zakresie kształcenia i podwyższania kwalifikacji, ocena przydatności wykształcenia we własnej pracy i na rynku pracy. Analiza wykazała, że zasadnicze znaczenie w projektowaniu sytuacji pracy, tak w wypadku przedsiębiorców, jak i pracowników najemnych, miały zasoby w postaci wykształcenia (poziom, typ, rodzaj) i przygotowania zawodowego. Pomimo wielu podobieństw, które wystąpiły w zakresie przekonań na temat pracy i wykształcenia, stwierdzono także istotne różnice. Posiadane wykształcenie łączyło się ze złożonym zestawem cech, ale w zależności od sytuacji pracy miał on swoistą strukturę. W wypadku przedsiębiorców w skład tego zbioru wchodziły głównie właściwości związane z wykonywaniem pracy i umiejętnościami wykorzystania wykształcenia w praktyce, natomiast w przypadku pracowników najemnych z kształceniem i podwyższaniem kwalifikacji (w ujęciu formalnym). Były to odmienne strategie realizacji potencjału wykształcenia w sferze pracy.